doduc
Nhân một lần ngồi trò chuyện với nhà nghiên cứu Văn hóa dân gian, ông Chu Thái Sơn, lần đầu nghe thấy cụm từ ‘”Thổ canh hốc đá”. Cụm từ đó để chỉ việc canh tác của người Mông trên cao nguyên đá Đồng Văn- Hà Giang.
Đất trên cao nguyên này quá ít. Cuối xuân sang hạ đi trên đường mà để ý nhìn đá bạt ngàn dựa vào nhau sin sít thì người giàu trí tưởng tượng sẽ thấy cao nguyên như cái hội trường lớn đang có hội họp. Rừng người trong hội nghị ngồi sát bên nhau. Giữa mênh mông đá đen tím ấy có những màu xanh non lưa thưa phất lên đây đó. Nhưng đến gần nhìn thì đó là ngô trong bãi đá. Chỉ tháng sau là cây ngô lên cao che dần, triền núi sẽ được phủ kín màu xanh của sự sống, chỉ còn những tảng đá to nhô lên giữa biển xanh
Hãy cùng nhau quan sát một gốc ngô, dưới gốc nó còn có thêm cây đậu tương, một mầm đỗ đỏ, và thêm một dây bí ngô nữa. Các nhà dân tộc học gọi đó là lối “ Thổ canh hốc đá”.
Nhà nghiên cứu dân tộc học Chu Thái Sơn bảo: thiên nhiên khắc nghiệt, nhưng người dân đã tận dụng hết những gì thiên nhiên có để nó phục vụ lại mình: Đá làm tường rào bảo vệ nơi ở, cây ngô cho bắp, cây đậu đỏ cho hạt. Đỗ tương ngoài cho hạt thì bộ rễ có nốt sần tăng đạm cho gốc ngô. Còn dây bí thì ít nhiều cũng cho vài quả. Bốn loại hạt giống chụm chân trên một vụm đất nhỏ, mất cái nọ còn có thứ kia, nên năm nào không mưa thuận gió hòa, dù mất mùa cũng không thể đói được.
Hàng nghìn năm bám trên đá để sống, người Mông đã tìm ra phương thức canh tác tuyệt vời, khai thác tận cùng tiềm năng của lượng đất quá ít ỏi. Đó là sự tổng kết đến hoàn thiện trên vùng đất khắc nghiệt này.
Nên không lạ, một lần tôi trót đùa nhắc lại câu nói của một đại nhân: Ở đây “ trồng cây gì nuôi con gì” thì một ông già người Mông quặc lại: Còn phải đợi chúng mày dạy, không biết trồng cây gì nuôi con gì mà chúng ta sống đến ngày hôm nay à!”
Đi bên nương ngô trong đá vào những ngày tháng Ba này, nhìn màu xanh của ngô đỗ bí lẫn vào nhau tôi chợt nghĩ: Riêng về việc trồng cây lương thực trên Cao nguyên đá, thì không còn cách nào hay hơn. “ Thổ canh hốc đá” là phương thức hoàn thiện chẳng còn gì để bàn!
Nhìn những cây ngô chen trong kẽ đá, tôi lại nghĩ đến những khu ruộng màu mỡ dưới xuôi rộng hàng trăm hecta, chỉ cần xoẹt một chữ kí nó biến thành sân gôn hoặc đổ sỏi san nền làm những khu chung cư sin sít mà thấy đau lòng vì đất xuôi sao rẻ rúng thế! Với rẻo cao, miếng đất là cục vàng nuôi sống con người, còn ở nơi nào đó , đất chỉ là thứ để vùi dập trao tay mua bán kiếm lời! 27/4/2019