Doduc
1- Từ nhà tôi lên xã Yên Lãng (thuộc huyện Đại Từ Thái nguyên), xa mười hai kilomet. Thuở bé khi nghe bố nói” Nước cầu Trà, ma Yên Lãng” tôi hỏi vì sao thì bố cũng không biết. Sau này tìm hiểu mới rõ cầu Trà phía dưới chân núi Hồng vài cây số, ngày trước nổi tiếng là vùng nước độc. Lội qua suối ấy là lông chân rụng hết. Phù du và cá tép cũng không sống nổi vì thượng nguồn con suối Trà có rừng lim. Lá lim rụng xuống thải ra chất độc. Bởi thế mà nước luôn trong vắt. Còn “ ma Văn Lãng” thì thôi rồi vì nghe nói có thời ở đấy người chết đói nhiều. Mảnh đất ấy thật sự khốn khó từ xưa.
2- Mỏ than núi Hồng nằm trên xã này đã được khai thác từ lâu. Nghe nói chỉ là than cám, nhưng lại là loại than dầu, luyện cốc có giá trị. Xưa nay khai thác than núi Hồng chỉ cò con, chở bằng bò ma rong ruổi về Thái ngày vài chuyến cho khu Gang thép Thái nguyên, còn bán cho dân sinh cũng ít. Sau này con đường sắt do quân đội thiết kế nối Than núi Hồng với Quán Triều thì ngày đôi chuyến, mỗi chuyến vài ba toa hàng. Con đường đó không an toàn nên các ga xây dựng đón khách cũng không dùng đến bị huỷ hoại dần theo thời gian. Đường sắt chỉ còn mỗi trách nhiệm chở than. Khi tốc độ khai thác than tăng lên, việc thác than đã bắt đầu gặm xuống cánh đồng các xóm.
4- Lần cách nay gần hai chục năm, tôi lên thăm Phương, một bạn học cũ thời phổ thông đang làm phó giám đốc mỏ, đã thấy một số ruộng bị khoét sâu thành thùng đấu, hỏi ra mới biết than Núi Hồng là mỏ lộ thiên, bây giờ biết mạch than xuống khu đồng, chỉ đào sâu một hai mét là lộ vỉa. Thế là một số nông dân khôn ngoan đã khoét đất ruộng mình khai thác than để thu tiền ngay.
Thế là từ đấy Yên Lãng không “yên” vì những vụ đào tìm mạch quặng bauxit trên sườn đồi, sườn núi và lật mặt ruộng lấy than. Rầm rập chủ bưởng các nơi kéo về và những hố than gạt cây lúa ra khỏi lề canh tác. Vì lối khai thác thổ phỉ, tệ nạn xã hội và môi trường ô nhiễm bắt đầu bao phủ lên vùng đất xưa nay vốn được tiếng yên tĩnh.
5- Kể từ bấy tôi chưa lần nào trở lại mỏ than Núi Hồng, hôm nay giật mình về mấy bài phóng sự trên báo Nông thôn ngày nay(*) về việc người dân bị công ty than Núi Hồng thu mất ruộng để đào than. Họ đang dần lâm vào cảnh khốn cùng. Vâng, lấy như cướp mà dân không biết làm gì, cũng không biết kiện ai. Những ông Quý, chị Công và đặc biệt chị Duyên đã phát điên lên…
6- Nước cầu Trà hôm nay ô nhiễm vì khái khoáng thay vì rừng lim không còn.
Ma văn Yên Lãng thì đang hiện hình bằng cảnh khốn quẫn của người dân hôm nay.
Chẳng lẽ câu “nước cầu Trà, ma Yên Lãng” đã thành lời nguyền với người dân nơi đây không gỡ ra được?
15/2/2012
(Pc. Cách đây một năm được tin Phương mới mất bởi căn bệnh ung thư quái ác. Hôm qua, một bạn học thời phổ thông gọi điện hỏi thăm cũng thông báo Phương qua đời. Thì ra bạn học một thời dù xa nhau nhưng vẫn có những sợi dây vô hình kết nối)