Năm tôi gặp ở Nà Mu , em mới chỉ độ tuổi mười ba. Lúc ấy em đang cùng lũ bạn gái chơi trò “Mời nàng Xáy” (Mời nàng Trứng, tiếng Tày Xáy= trứng)- một trò chơi dân gian của người Tày (*) đầy chất huyền bí. Trên khoảng đất nhỏ ở góc bản, chiếc bu gà được phủ tấm áo cũ có cành cây xiên ngang làm tay. Đây sẽ là nơi trú ngụ của nàng Xáy. Vốn nhanh nhẹn, tính tình lại xởi lởi được coi là người nhẹ vía nên lũ trẻ chọn em làm “cột” để nàng Xáy nhập về.
Không khí xung quanh cợt lắng xuống. Đám con gái cùng lứa lẩm nhẩm cất lời hát gọi nàng Xáy, mời nàng từ hư vô hãy về nhập hồn vào em “ Ơi nàng Xáy nàng Xáy, nàng xuống cho hoa nở nhân gian, nàng xuống che chở cho chúng em đàng hoàng số phận…”tiếng hát gọi thiết tha cảm động. Mọi đưa trẻ tập trung quanh chiếc bu gà đều tập trung vào “ cột” mong nàng Xáy ngự về. Chiếc bu gà từ từ dược Nàng Xáy lật nghiêng, một đầu que được cắm xuống đất làm trụ cho chiếc bu xoay tròn xoay tròn…Các em vừa hát vừa chờ đợi. Nàng chưa về được, phải chờ nàng thôi. Bởi nàng ở xa lắm, tận tít cao xanh “ cao xa mười hai thân cây gỗ vác, xa trăm hai mươi thân mai nối dài nhau…”. Lời hát đã dẫn các em đến một tâm niệm chân thành “ Chúng em lứa tuổi hoa tuổi nụ, mười mấy tuổi vẫn chưa khôn lớn…Mong nàng che chở để không bao giờ bị đói ăn, không bao giờ bị đòn roi chửi mắng, không bị gả bán như con trâu con bò, nhân gian này còn nhiều khổ lắm ơi nàng Xáy!”
Thế rồi bất chợt nàng Xáy về. Nàng nhập vào hồn em nói lời tiên lời phật, ngọt ngào cảm thông vỗ về lũ trẻ. Tất cả chúng ngước mắt lên, đều tin từ đây đã có Nàng Xáy che chở cuộc đời. Tôi cũng đắm chìm vào trò chơi hồn nhiên nhưng đầy huyền bí đó. Đợi tan cuộc, tôi đến trò chuyện với em. Em ngây thơ thổ lộ “Nàng Xáy thiêng lắm, chúng em xin gì cũng được. Nàng Xáy ở trên trời có một mình, nàng không lấy chồng, sống cuộc đời thanh khiết như quả trứng để luôn có thể xuống trần gian giúp các bé gái dịu bớt đau buồn vất vả. Pá Mế ( bố, mẹ) bảo thế mà. Chớp chớp cặp mắt trong veo, em bảo sau này em cũng không lấy chống, sẽ sống cuộc đời nàng Xáy che chở cho chúng bạn của mình, nhất là các em bé gái…”Tôi nghe và tin lời em. Lúc này em đang là Nàng Xáy hiện thân…
Bẵng đi hơn mười năm sau tôi bất ngờ gặp em ở Hà Nôi. Em cho biết đã tốt nghiệp Đại học và kịp lấy chồng Thủ đô. Bỗng nghe một tiếng thở dài đầy tâm sự “Lâu rồi em không về Nà Mu, nhưng được biết ở quê cuộc sống cũng chẳng khá hơn là bao”.
Tôi lặng lẽ ngắm em. Em thật xinh đẹp trong bộ đồ hợp mốt. Làn da em trắng hồng còn mịn hơn da nàng Xáy khi xưa bởi phấn son Hàn quốc. Làn tóc em được xén tỉa cẩn thân, có thêm cả một lọn tóc nhuộm hoe vàng. Tôi nhắc lại kỉ niệm cũ gặp em ở Nà Mu khi chơi trò “Mởi Nàng Xáy”, thì thoáng thấy em đưa mắt nhìn quanh…Tôi chợt nhận ra em không còn mặn mà gì với quá khứ ấy và có điều gì đó ngại ngùng. Em hạ giọng chỉ để đủ tôi nghe :”Ôi, anh nhắc lại làm gì cái chuyện trẻ con ấy, em quên nó lâu rồi”- 2002
(*)trò chơi này giống như bói đồng chén của trẻ con đồng bằng