doduc
Tôi rời nhà đi học rồi ra công tác, tính đến nay là 51 năm.
51 Năm, nửa thế kỉ đã trôi qua mà tôi vẫn nhớ đến cái cuốc dùng để xới cỏ vườn rau. Lúc ấy cái cuốc đã mòn vẹt, chỉ còn bằng cái bánh đa quế tròn xinh, giống đồ chơi hơn là một dụng cụ lao đông.Nhưng với tôi lúc ấy nó là dụng cụ vừa với sức mình.
Người ta bảo khi ai hay ngoái lại quá khứ, thế là đã già. Điều đó là đúng, là đến cái độ hiểu và trân trọng quá khứ. Khi vào cái tuổi sức khám phá chậm đi thì cũng là lúc người ta nghiền ngẫm nhận chân quá khứ, đúc kết và đánh giá phân loại các giá trị, điều mà tuổi trẻ luôn hướng về phía trước, ít nghĩ tới, và cũng chưa đủ chiêm nghiệm để nhận diện cuộc sống một cách kĩ lưỡng.
Nông thôn xưa nghèo, đời người dụng cụ lao động thường sắm một lần. Lứa con cái lớn lên dùng cái đang có, chỉ sau khi đồ không dùng được nữa mới sắm cái mới, Thế hệ người sống nối tiếp nhau và dụng cụ lao động cũng vậy, cứ gối nhau cho đến lúc không dùng được nữa.
Thành ra mỗi khi về hè hoặc sau ra công tác, hằng năm về phép thăm nhà lại bắt gặp những kỉ niệm một thời. Ngôi nhà nông thôn xưa luôn đầy ắp những kỉ niệm.
Thời ấy, đời một con người có thể thống kê bằng trí nhớ mà không sai là may bao nhiêu bộ quần áo, dùng hết mấy cái cuốc, xẻng, đổi bao nhiêu bộ thiếu cày, đóng mấy cái bừa, dùng hết bao nhiêu thúng mủng giần xàng, sắm mấy cái thớt con dao.Đến số bát đĩa, nồi niêu xoong chảo dùng trong ăn uống hàng ngày cũng có thể đếm được, vì nó ít hỏng và vì thế cũng ít phải mua sắm!
Sau này có lần tôi hỏi mẹ, mới biết cái cuốc là đời ông nội để lại. Hiện giờ tôi còn giữ cái liễn da lươn màu gạch cua nền nã, không rõ gốm Hương canh hay Bát Tràng xương mỏng và nhẹ. Nó cũng hơn trăm tuổi rồi, vì mẹ tôi dùng ỏm trám đen từ thời chưa có tôi trên đời. Nếu trăm năm được coi là cổ vật thì cái liễn tôi sở hữu kia đã thành cổ vật.
Trong nhà có vài đồ vật lâu năm làm cho người ta cảm thấy sống có lịch sử. Đôi bát
canh bạn tặng trong ngày cưới giờ còn một chiếc ( một chiếc vỡ lúc nào không rõ) cũng gần tròn 50 năm. Mẫu bát ấy giờ cũng không còn nữa. Mỗi lần dùng đến lại tưởng ngày cưới mới hôm nào.
Ngôi nhà nông thôn xưa đúng là ngôi nhà của kỉ niệm vì nó chứa nhiều đồ cũ lâu năm và truyền đời nữa. Gía trị vật chất thì không lớn, nhưng giá trị tinh thần và giá trị văn hoá thì không đo đếm được.
Ngôn ngữ, chỉ khi về nông thôn ta mới gặp những từ cổ còn được lưu trong đời sống hàng ngày. Giống như cái cuốc, cái xẻng, quần áo cũ…người ta ít khi vứt bỏ. Áo rách không vá được nữa thì làm giẻ lau, dùng đến mủn đi thì mới bỏ. Giá mà có bãi rác ở nông thôn thì cũng không có vua bãi rác, vì chẳng kiếm chác được gì!
Thời nay những căn hộ chung cư thì không như những ngôi nhà xưa nữa.
Nếu ngôi nhà xưa chứa chất đầy kỉ niệm, mà toàn là kỉ niệm nhớ tới cái nghèo khó thì sự khang trang tiện nghi do kinh tế phát triển tạo ra nó thay đổi hẳn diện mạo căn nhà. Đồ vật chưa ở với mình để thành kỉ niệm thì nó đã được thải loại thay vào cái mới. cuộc sống thực dụng của thời đại mới, người ta nghĩ nhanh, làm nhanh, nhậy bén với mọi sự thay đổi. Khác với sự nhẩn nha sống chậm, người thành thị ăn nghỉ vui chơi cũng hối hả, cuộc sống bén về phần ngọn hưởng thụ. Người ta luôn tìm cái mới để hướng tới chứ không tư duy theo lối ăn chắc mặc bền nghèo khó như xưa.
Năm 1988 trong lần vào Sài Gòn công tác, ngồi với bạn tôi, nhà báo Huỳnh Dũng Nhân, hỏi chuyện chi tiêu trong gia đình, anh bảo: nhà tôi mỗi tháng tiêu mất ba triệu rưỡi. Tôi ngạc nhiên vì lúc đó lương mình trên ba chục ngàn, con số ba triệu rưỡi kia là một quả núi. Thế lấy đâu ra, tôi hỏi. Anh bình thản, phải cày thôi, tìm mọi cách làm ra cho đủ. Đấy, tâm lý người Nam khác hẳn với tâm lý người Bắc. Với người Bắc là “khéo ăn thì no, khéo co thì ấm”, luôn dè sẻn kiểu “tích cốc phòng cơ, tích y phòng hàn”( trữ lương thưc phòng đói, cất giữ áo quần phòng rét”…cái đó nó cũng phần nào ngăn trở sự cố gắng thay đổi để tự giải thoát.
Thế đấy, chẳng biết vui hay buồn, vì thời nào thì thế ấy. Có điều ngôi nhà có lịch sử thì nó như có giá trị văn hóa bảo hành, người ta sẽ yêu quý cuộc sống hơn và căn nhà cũng ấm áp hơn! 17/6/2017