doduc
1- mùa này miền Tây đã dứt những cơn mưa rừng. Cái nắng miền tây khi vào đông dù trắng lóa nhưng vẫn có cái lành lạnh lẩn quất se se vào da thịt . Những trảng ruộng bậc thang chạy vòng đuôi cáo tựa như những dải sóng xô vào chân núi rồi bị chặn đứng lại dưới bóng râm lờ mờ vách đá. Lại có những vòng sóng đẹp như nét vẽ com pa khoanh lấy triền núi, leo tót lên tận mỏm. Nom xa có chỗ lại thấy tựa vành khăn có sắc vàng rực của người con gái quan họ Kinh Bắc quàng lên đó. Mùa này là mùa thu hái. Người ra đồng đông như kiến, như đi họp chợ. Anh thanh niên Tòng Văn Vạn, người bản Nà Tâu bảo nếu lên sớm hơn xem người Thái thu hoạch thì còn vui nữa. Giúp nhau gặt, người ta mang nồi niêu bát đĩa ra đồng, thịt dê thịt lợn ăn uống ngay ngoài đồng. Giúp nhau như thế, người Kinh ngày xưa gọi là đi ăn mải. Nhưng tiếc quá, khi lên đến Mường Chiến thì cánh đồng dăm chục hecta chỉ còn gốc rạ, đàn bò đàn trâu đang làm chủ cánh đồng.
Tối về bản Mường Chiến, cá nướng,thịt bò xào, canh cải, cải Mèo , gà luộc có đủ lòng mề tiết, thịt lợn nướng,nước mắm, chẩm chéo, nặm pjạ bò, măng le cuối vụ.
*
Bữa tiệc tối ở Nà Tâu là buổi hội tụ của những cô gái trong bản đến hát khăp, một hình thức sinh hoạt cộng đồng của trai gái bản Thái.Tôi chẳng hiểu gì về lời hát mang đầy tính ngẫu hứng, của các chàng trai cô gái, giống như hát đối, hát chúc của người miền xuôi trong buổi tối ấy, nhưng cái khác là kết thúc lời hát sô lô của một người thì cả dàn phụ họa theo một đoạn vuốt xuôi tạo nên âm hưởng dài như tiếng chiêng ngân…Ngay trong một bài hát nó cũng bộc lộ tính công đồng rất cao.
2 Trong sinh hoạt, nếu người Mông để nỗi lòng mình ẩn giấu sau tiếng khèn hoặc đàn môi thì người Thái lại mở lòng qua lời hát khăp, qua vòng xòe cả trai gái trẻ già. Hai lối sống khá khác biệt.Người Thái ở thì tụ tập thành bản, người Mông thì sẵn sàng một mình treo trên triền núi. Bản Mông lưa thưa vài nóc nhà, bám vách núi cao, còn bản Thái thường tụ tập lại thành làng bên sông bên suối. Người Thái có những sinh hoat công đồng như các hình thức xòe tập thể bất cứ lúc nào, còn người Mông chỉ tụ tập vui chơi vào dịp tết.
Có rất nhiều ẩn chưa trong văn hóa sống của mỗi dân tộc Tây Bắc mà ta chưa thể hiểu biết hết được.
3 Tuy truyền hình đã về đến bản ở tất cả các nơi có điện, nhưng dường như cái đói văn hóa của rẻo cao vẫn luôn thường trực. Những nhóm hát khặp giỏi từng vùng được người ta tự ghi thành đĩa DVD rồi nhân ra, bán mười nghìn một đĩa. Tối tối khi VTV3 ồn ào với những chương trình câu khách bằng nhiều trò xí xớn không đắt tiền lắm thì người núi tắt đi xem đĩa hát khặp của dân tộc mình. Những đĩa mộc, không có phòng bá âm, nhạc cụ đệm…mà mọi người vẫn nghe say sưa là còn vui thích hát theo.
Người trên núi bảo tồn văn hóa của mình bằng chính tình yêu xứ sở và bảo trì văn hóa bằng những cách làm thô sơ mà hiệu quả chứ không theo hướng dẫn của mấy anh làm văn hóa và càng không phải làm theo nghị quyết.
Đi núi, ở núi nhiều năm tôi thấy người trên núi, bất kì là dân tộc nào họ cũng đều có ý thức bảo vệ văn hóa sống của dân tộc mình bằng giữ những thói quen cơ bản và nếp sống ông bà.
Dù có bị chặt phá, nhưng như rừng tái sinh, những giống cây chính của khu rừng lại dần dần mọc lại! Văn hóa ở những sắc tộc lớn đều như thế cả, đều biết tái sinh.
4/1/2014