Doduc
1 – Năm 1970 tốt nghiệp trung cấp mĩ thuật, tôi được phân công về báo Việt Nam Độc Lập của Khu tự trị Việt Bắc làm hai việc: trình bày và sửa Mo-rat
Đây cũng là nơi năm 1966 , Phó tổng biên tập đến nhà tôi xin tuyển về báo để đào tạo phóng viên nhưng không thành.
Lúc ấy tôi có bằng lớp mười. Năm 1966, bằng lớp mười cao quý hơn thạc sĩ tiến sĩ bây giờ,vì lúc đó số học sinh có bằng đó ít lắm. Năm 1964 lớp cấp 3 duy nhất của huyện Đại từ ( Thái nguyên) thi tốt nghiệp chỉ đỗ chính thức có 12 người, còn 1 đỗ vớt, tổng cộng là mười ba.
Công việc ở báo như sau:, trình bày xong, đem ma-két cùng bài vở xuống nhà in, thợ sắp chữ bắt đầu làm việc và tôi nằm chờ sửa bông. Sau hai lần sửa nhíp thì bông 2 tôi phải đọc, đọc xong kí bông cho lên khuôn máy chạy thử. Sau đấy lại đọc toàn bộ 8 trang báo, kí bông chính thức, máy mới được chay.
Chỉ là cán bộ nhỏ nhất cơ quan , không chức vụ gì nhưng chữ kí của tôi lại rất quan trọng!tôi không kí là máy cứ chờ, không chạy được.
Thời chiến bom đạn, nhà in hết ở ga Đồng Quang sau dạt lên Phú Lương ở rừng. Mỗi lần di chuyển những cỗ máy nặng nề cũ kĩ phải tháo ra lắp lại mướt xác. Riếng chiếc máy MoRanh in báo thì to như voi nan, bánh đà hàng mét càng nặng nề. Chiến tranh làm báo khổ nghìn lần so với ngày nay.
Tuần hai số mà trình bày và sửa bông nối nhau đầu tắt mặt tối lúc nào cũng căng như người lính trận.
2 – thời ấy có phong trào “ giỏi một việc, biết nhiều việc”, ông Phó tổng vẫn nhăm nhe đào tạo tôi thành phóng viên. Có lẽ tại ông biết tôi có cái bằng tốt nghiệp phổ thông chính quy, có khả năng viết lách. Một số phóng viên của báo lúc đó toàn văn hóa dở dang cấp hai rồi đi ngang viết lách.
Thế là có một lần tôi được cử đi viết bài.
Lần ấy là bài điều tra “ Thành công của nghị quyết 91 đảng bộ tỉnh, chặt đuôi tư hữu”
Đận ấy cuộc chiến tranh vào những ngày cuối. Xóm làng như vắng trai làng, chỉ còn đàn bà, trẻ con và những ông bà già.
Vân Hữu là một làng bên sông Cầu. Ven sông có những doi cát ngậm phù sa. Ngoài lao động lấy công điểm cho hợp tác xã thì rỗi rãi việc thì người già, trẻ con cùng lao động chính ra thu vén những doi đất nhỏ, xếp đá làm bờ. Chỗ có nước thì đắp đất cắm riêng mấy gốc mạ, chỗ cao thì trồng mía kéo mật làm đường phên. Tưởng nhỏ mà tích gió thành bão, chỉ mấy năm đường phên ở chợ từ giá hai đồng rưỡi xuống còn một đồng hai, giảm xuống một nửa. Giữa khi người dân đang vui thì không biết ai tâu hớt mà Đảng bộ tỉnh họp và ra nghị quyết thu hồi những đất đai dân khai phá, không được trồng tiếp nữa, sợ phong trào khai phá lan rộng trong toàn tỉnh thì nguy to. Sự cảnh giác cách mạng giáo điều như bịch thuốc sâu trừ bênh mùa màng luôn sẵn sàng đưa ra những nghị quyết cứng nhắc và quyết liệt. Lý do là chặt triệt để cái đuôi tư hữu mới phát sinh. Nếu để thì còn ai nghĩ đến hợp tác xã nữa, nó sẽ phá tanh bành chủ nghĩa xã hôi.
Tôi phải đi viết bài điều tra vụ này. Khi đủ số liệu trao đổi với ông Phó tổng tôi cho rằng nghị quyết 91 này có vấn đề không ổn. Đất thu hồi để cỏ mọc mà không nhập vào đất hợp tác xã được vì nó tủn mủn lại không có trong bản đồ địa chính. Nay đất trở về hoang thì đường phên giá trở lại hai đồng rưỡi cân. Nếu viết tôi không thể nói đó là thắng lợi của nghị qyết 91 của tỉnh đảng bộ được vì nó làm cho đời sống khó khăn hơn. Khó khăn nhưng chặt đuôi tư hữu là cần thiết. ông bảo thế cậu nói là nghị quyết của Đảng sai à? Đừng đưa cảm xúc nghệ sĩ vào công việc…Tôi bảo không dám nói là sai nhưng có gì đó không ổn.
Cuối cùng tôi không thể viết bài theo hướng thắng lợi của nghị quyết.
Dù chỉ là giao việc tay trái, nhưng không hoàn thành bài, kế hoạch bị vỡ, tôi có khuyết điểm không chối vào đâu được. Cuối cùng bị phạt: mất lên lương năm ấy dù đến kì tăng lương.
Khu tự trị giải tán, mỗi người một nơi. Mấy chục năm sau gặp lại, kể lại chuyện xưa, lúc này cụ Phó tổng đã già, ông cười trong tiếng thở dài: Cái thời ấy nó thế cậu ạ. Câu nói nửa thanh minh, nửa đổ thừa cho thời thế mà cái sai ở đâu ra thì đã rõ cả.
Một kỉ niệm buồn. Sau chuyện ấy tôi chỉ còn tập trung vào trình bày và sửa mo rát, hoặc đôi khi vẽ trang tranh truyện cho số cuối tuần. Mơ ước thành nhà báo chấm dứt.
Làm báo giờ đây đỡ hơn nhiều. 19/6/2017