doduc
1 – Có một nền giáo dục lấy “hỏi” làm khai tâm.
Lại có một nền giáo dục lấy “vâng lời”làm khai tâm.
Hai nền giáo dục sẽ tạo ra hai thế hệ, một là luôn tìm hiểu mọi việc đến nơi đến chốn, hoặc là chỉ cần vâng lời là đủ.
Và như thế nó sẽ tạo ra hai xã hội khác nhau. Một là luôn luôn đòi hỏi vươn lên, luôn luôn tìm hiểu và phủ định để bước tiếp, sẽ tạo ra một xã hội phát triển. Còn một xã hội chỉ biết làm theo mệnh lệnh, không cần sáng tạo, Đến chừng mực nào đó nó sẽ triệt tiêu sáng tạo.
2 – Câu chuyện này tôi đã có lần viết rồi, nay xin nhắc lại.
Tôi quen một giáo sư họa sĩ người Pháp tên là Gérald Gorridge dạy ở trường Đại học nghệ thuật Angulem, Bordeaux, cộng hòa Pháp. Năm 2004 đến thăm trường thấy có ba trò trình bày ba cuốn tranh truyện với ba cách làm rất khác nhau. Tôi biết những cách làm đó rất sáng tạo hợp với tuổi thơ, nhưng khó khi sản xuất. Tôi hỏi vậy in ấn thế nào khi cách cấu trúc tập sách rất khác nhau, không đơn thuần đóng xén như cách thông thường, thì Gérald Gorridge bảo tôi: “ Các sinh viên đến đây , nhiệm vụ là sáng tạo, tìm ra cái mới chưa ai làm. Còn in ấn là công việc của kĩ thuật họ phải lo. Chính cách làm này còn giúp cho các kĩ sư nghiên cứu để thiết kế cải tiến máy móc, giúp cho công nghệ phát triển”.
Thì ra là vậy.
Họa sĩ Đức Hòa trong một lần trò chuyện, anh bảo nghe một họa sĩ người Nhật trình bày việc thiết kế khuôn khổ một cuốn sách tại nhà xuất bản Kim Đồng khi bà sang làm việc hợp tác với Nhà xuất bản thì thấy trên khổ giấy 79×109 xén bỏ băng giấy lề khá to, trong khi ở ta , mọi thiết kế theo khổ giấy tận dụng tối đa, giấy lề chỉ được phép xén bỏ trên dưới một phân, thì bà ta khăng khăng bảo vệ với một lý lẽ rất nhân văn: Độ rộng cuốn sách bằng độ rộng của hai vai đứa trẻ trên dưới chục tuổi là phù hợp, khi đọc sách, độ lia mắt nằm trong vùng an toàn, không phải cố nên không hại thị giác. Giấy lề thừa kia thì có thể cho nghiền xeo lại, còn mắt đứa trẻ bị tật sẽ đeo đẳng cả cuộc đời nếu tiếc tí giấy lề. Cái nào lợi hại hơn thì các bạn hãy cân nhắc!. Thật không còn gì nhân văn hơn thế, không có gì đáng thuyết phục hơn thế…Rất đến nơi đến chốn.
Trong một xã hội phát triển người ta lưu ý đến con người và chăm lo sự sáng tạo hợp lí để thế giới vận động tiến lên phía trước. Đó nên là động lực cẩn thiết cho bất cứ một xã hội nào cầu thị sự phát triển.
Trở lại câu chuyện học theo kiểu vâng lời.
Hệ lụy của nó biến người ta thành trì trệ thiếu tính chủ động sáng tạo và suy nghĩ xa hơn. Luôn có tình trang ngóng chờ người giải thích.
Đứng trước một bức tranh, nhiều người bảo, khó hiểu lắm, tôi làm sao hiểu được.
Thực ra do từ trẻ được tiếp thu thứ giáo dục cơ bản là thường xuyên nghe giải thích và hướng dẫn nên tự lâm vào thói quen chờ đợi và bị động . Thực ra chỉ cần tự đặt câu hỏi sao họa sĩ vẽ thế rồi dần dà sẽ hé ra câu trả lời, tất nhiên là cấp độ hiểu sẽ nông sâu khác nhau tùy ở tư duy logic và phông văn hóa của người xem.
Lại nhớ xưa xem kịch, xem phim bao giờ cũng phân rõ hai tuyến nhân vật địch ta, địch thì ngớ ngẩn ta thì thông minh láu lỉnh. Cho nên khi Phim “Người thứ 41” của Liên xô chiếu, bao nhiêu người hốt hoảng, cô Hồng quân yêu tên bạch vệ là mất lập trường. Cũng như ở ta, khi con giai trưởng anh hùng tiễu phỉ Dùng Dúng Lù lấy con gái đầu lĩnh phỉ Vàng Vạn Ly, khi ông ta buông súng đầu hàng về bản (chính quyền hứa không bắt tội) thì cuộc hòa giải vĩ đại đó của hai gia đình lại bị coi là lập trường không vững. Những thành kiến quái ác ấy là do phân biệt thành phần giai cấp đối địch mà ra. Nó ăn sâu kết cặn đến mức không thể bị xóa dù đối phương buông súng.
Thực ra giáo dục chẳng đến nỗi phức tạp đến mức không tìm được đường ra đâu. Giáo dục để làm người, giáo dục để có đủ kiến thức cần thiết làm việc. Giaó dục phổ thông là thứ văn hóa nền còn ra trường thì trăm nghề trăm việc khác nhau, muốn làm được các nghề khác nhau thì cần học tiếp ở từng chuyên ngành riêng, còn với lao động đơn giản kiến thức phổ thông là đủ. Nhưng điều quan trọng nhất, giáo dục phải là khai tâm, dạy cho con người biết thắc mắc, biết hỏi và tìm hiểu chứ không phải giáo dục tạo nên lớp người chỉ biết vâng lời thụ động.
Tháng Nhà Giaó- 24/11/2016