doduc
Người Giáy có tục lệ, thành viên trong nhà đi đâu xa về cũng đều được cũng vía. Họ cho rằng đi xa nhà lâu, hồn vía dễ thất lạc, cúng gọi vía về để tránh ốm đau bệnh tật. Lễ cúng đơn giản vài thứ đồ chay hoa quả là xong.
Người Giáy ở núi nên ngọn lửa giữ ấm ba gian nhà là quan trọng lắm. Bếp lửa ủ than hồng quanh năm không tắt, thần bếp cũng là thần giữ nhà, thần canh kẻ trộm, nếu bếp tắt là rất quan ngại vì thần bếp bỏ nhà ra đi thì mọi xui xẻo rất có thể xảy ra…
Người Tày thắp hương bao giờ cũng lấy lửa từ bếp. Lửa từ bếp là lửa có nguồn. Người ta không dùng diêm hay bật lửa thắp hương cũng vì lẽ ấy. Người Kinh thắp ngọn đèn dầu hỏa trên bàn thờ, cũng tiếp lửa từ bếp, cũng châm hương từ đấy…dù mỗi dân tộc ngôn ngữ khác nhau nhưng cách nghĩ về nguồn gốc từ mọi đồ dùng vật dụng ấy quả là sâu xa đậm sắc thái văn hóa cội nguồn chứ không nông toèn như những xử sự trong cuộc sống bây giờ.
Xét vậy thì ngọn lửa Olempic được rước trong các thế vận hội thể thao lấy từ Hy Lạp xuyên qua các quốc gia về nơi tổ chức thắp lên trong những ngày giao đấu cũng không có gì mới lạ. Cũng là tinh thần hướng về cội nguồn để mà cố gắng sống cho có kỉ cương.
Người Thái khi tiếp khách phương xa đến nhà không bao giờ quên hai chén rượu cho ông bà cùng một đĩa thịt gà có cổ cánh lòng tiết đặt ngay trong mâm. Người ta giải thích: có ông bà mới có tôi, hôm nay tiếp khách thì phải có chén rượu mời ông bà cùng dự. Khách biết phong tục ấy, trước khi uống thì nâng chén rượu hắt một chút qua vai tạ thần linh thổ địa nơi gia chủ đang ở, sau đó thành kính rót chút rượu vào hai chén ông bà thay cho lời mời cụng ly, rồi mới cùng chủ nhà uống. Lúc ấy khách đã thành người thân trong nhà.
Có một dân tộc ít người ở Tây Bắc, hình như là người La Hủ, vào ngày tết, sợi chỉ xâu kim cũng được rút ra khỏi trôn kim, để nó cũng như mọi vật khác được đi chơi mà không vướng bận gì. Nghe câu chuyện quá nhân văn này tôi hiểu ra rằng đẳng cấp văn hóa không phải ở nơi phố phường mà nó được lưu giữ rất kĩ nơi rừng sâu núi thẳm, tưởng như là rất lạc hậu.
Vào ngày tết, người Mông đem dụng cụ dao rựa cuốc xẻng dán giấy cắt hoa vào cán rồi đem dựng bên cạnh bàn thờ cùng với một rổ thóc. Những đồ dùng vật dụng giúp cho người Mông có miếng ăn đều được trịnh trọng hưởng cái tết như con người. Điều đó nói lên lòng biết ơn với tất cả những gì đã giúp cho họ làm ra miếng ăn để tồn tại.
Tôi có một cô bạn người Mông ở Lao Kai đi thoát ly rất sớm, từ 16 tuổi được chọn về làm ở một đài phát thanh địa phương nói tiếng Mông. Cô lấy chồng ở phố phường, đám cưới do công đoàn đứng ra tổ chức, văn minh lắm. Đến tuổi nghỉ hưu, một lần về quê mới biết, ở quê người con gái đi lấy chồng bao giờ mẹ đẻ cũng sắp sẵn cho bộ váy áo lanh để mộc cất dưới đáy hòm mang về nhà chồng, để khi chết đem ra khâm liệm với ý nghĩa: mẹ sinh ra con thì sẽ săn sóc con cả khi về với tổ tiên. Họ còn có câu hát “ Đói đến mấy cũng không ăn hạt giống, rách đến mấy khi chết cũng phải có tấm áo lanh mặc. Không có váy áo lanh, người Mông lạc mất tổ tiên”. Biết chuyện này cô buồn mãi vì không có bộ áo váy lanh mẹ trao, đã để rơi một phong tục của chính dân tộc mình. Người Kinh thì bi lụy khi có người thân mất đi, nhưng với người Mông thì không hẳn thế, họ nói là được về với tổ tiên là người đi trước, không quá sầu não, mà còn vui vẻ mặc quần áo đẹp trong ngày đưa tiễn.
Còn quê tôi thì con gái lấy chồng vẫn giữ tục, mẹ sắp sẵn cho cái nón đưa cho con trên thềm trước lúc đón dâu với ý nghĩa che chở giấu sau câu nói: “Nón đội trên đầu, không nắng thì mưa”, nhắc cho con biết cha mẹ luôn là nơi che chở khi con cần đến.
Tất cả những câu chuyện trên là sắc thái văn hóa, là bản sắc văn hóa của mỗi dân tộc đấy. Hiểu sâu xa những điều này, con người sống sẽ nhân văn hơn, nếu là cán bộ sẽ tử tế hơn sẽ ít sa vào tội lỗi. Đến như cái cây còn biết né bóng tối, biết vươn cành ra chỗ ánh sáng thì chả nhẽ con người không bằng cái cây?
Tôi đã gặp những cán bộ luôn mồm nói “ Văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc” nhưng lại không biết các giá trị trên, lại cũng không đưa ra được lời giải thích nào dù sơ sài về bản sắc văn hóa. Những con vẹt ấy không hề ít mà có ở khắp nơi.
Bây giờ nhiều nếp sống đẹp, tục lệ có phẩm hàm văn hóa trong đời sống các dân tộc đã bị hao mòn và phá bỏ, thay vào đó là sự dễ dãi tùy tiện, chẳng ra đông mà cũng chẳng ra tây…Còn cuộc sống theo sự sai khiến của đồng tiền ngày nay sẽ góp thêm nhiều di hại nữa. 22/12/2016