DODUC
1 – Ngày bé, có việc đi xa, tôi lúng túng vì không biết đường xá thế nào thì nghe bố bảo: Đường ở mồm ấy, cứ hỏi Khắc ra hết.
Theo lời bố, đường ở mồm theo suốt cả cuộc đời. Đi đâu cũng phải hỏi han mới không bị lạc
Đi hỏi già về nhà hỏi trẻ là cách lấy thông tin duy nhất ở ta từ nghìn năm nay. Cho đến bây giờ xứ ta vẫn thế. Đến các thành phố trong nước, hay hỏi các chủ quán, các bác xe ôm. Còn ngang đường thì hỏi cảnh sát giao thông. Nói chung tăng cường hỏi thì dù mất công nhưng rồi vẫn tìm được đến nơi mình cần, dù chậm.
Chuyến đi Thanh Hóa mấy ngày vừa qua thấy cậu lái xe hỏi suốt dọc đường.Tất nhiên thông tin thu được sau mỗi lần hỏi cũng lúc có lúc không, không tương xứng với thời gian bỏ ra . Nhưng ở ta cũng chưa ai có thói quen đong đếm các giá trị thông tin cân với thời gian để tính hiệu quả cả, nên chẳng có gì sốt ruột. Còn tôi lấy thông tin xã hội qua hỏi han những câu chuyện cuộc sống để suy ngẫm thì lại là chuyện khác.
Nói chung qua cách tìm thông tin thì người ta cũng có thể thấy xã hội đang phát triển ở trình độ nào.
Cũng vậy qua cái chợ , người tinh tường có thể mường tượng ra tương đối một nền kinh tế và chính trị đất nước. Một cuộc họp hay hội thảo người ta đều có thể nhận ra trình độ của người phát biểu, người hỏi và người trả lời. Qua đó cũng lờ mờ nhận ra mặt bằng mặt bằng kiến thức, văn hóa, chính trị xã hội và cả khoa học nữa của một xứ sở.
Sau tết vừa rồi, tôi có dịp đến miền nam nước Úc. Con tôi lái xe đưa đi nhiều điểm, có những nơi khoảng cách vài trăm ki lô mét nó chưa từng đến . Việc tìm đường của nó chẳng như tôi xưa. Nó chẳng cần hỏi ai. Cũng chẳng ai dừng ngang đường cho mà hỏi… Mà dùng định vị toàn cầu trên Iphol6 . Xe nổ máy là đi theo hướng dẫn đường trên đó,xe đến nơi ghếch vào tận cửa . Định vị còn cho biết độ dài con đường và thời gian đi. Công nghệ thông tin đã cấp cho con người cái mắt thần vạn dặm, giỏi như Tôn ngộ Không ngày nào! Đi theo định vị không nhầm đường, lại còn biết thêm những thông tin cần thiết nơi ta đến mà có khi hỏi cũng không ra được.
Nước Úc rộng mênh mông, dân số lại ít nên công nghệ thông tin được chính phủ của họ rất coi trọng . Nó cực kì cần thiết và thật lợi hại trong làm ăn kinh tế. Nó đỡ hao phí thời gian cho việc thu thập thông tin, tiết kiệm nhiều vật chất và tiền bạc . Mới hiểu sao người của họ ít và việc vẫn thông, còn ta thì cơ quan nào cũng kêu thiếu nhân lực mà người vẫn cả đống dẫm chân len nhau, càng đông càng rối, công việc vẫn ách tắc vì công nghệ thông tin hầu như đứng ngoài. Quản lý bằng công nghệ thông tin vừa chắc vừa nhanh và cũng rất dễ minh bạch .
Con tôi bảo: người Việt mình có thói quen hay hỏi mà đánh mất thói quen đọc. Người ta chỉ hỏi sau khi đọc hết tài liệu mà cần biết thêm. Đằng này, tài liệu lù lù cả đống, đầy đủ hết không chịu đọc, mà vẫn hỏi liên tục.
Tôi giật mình vì có hình bóng mình trong câu nói ấy!
Qua đấy cũng thấy một xã hội văn minh người ta sống độc lập rất cao, không ỉ lại, không có thói quen dựa vào người khác và luôn ở thế chủ động nạp sự hiểu biết trong cái túi dự phòng của mình.
Cũng vì hiểu và làm theo lối sống đó mà người phương Tây nói chung, họ ít xảy ra chuyện trách móc ai,và không tìm cách đổ lỗi cho người khác như kiểu dân ta. Chúng ta mỗi khi hỏng việc, hay có thói quen đổ lỗi cho xung quanh để trốn tội. Hết đổ cho tàn dư phong kiến đế quốc, lại đến thế lực thù địch chứ mình luôn sạch sẽ!
Chúng ta nhiều năm nay quên mất lời dạy của tổ tiên rằng “ tiên trách kỷ/ hậu trách nhân” (trước hết hãy trách mình, sau hẵng trách người). Mà câu ấy không chỉ áp dụng với từng cá nhân mà còn dùng cho cả các cơ quan nhà nước; thậm chí cấp quốc gia cũng phải đặt lên trán câu nói này thì mới tỉnh ngủ đỡ mắc sai lầm. Chính vì sự lãng quên ấy mà chúng ta cứ lầy nhầy trong vũng bùn lạc hậu, tham nhũng và không tìm ra lối thoát.
Đi một ngày đàng học một sàng khôn. Nói lại câu chuyện khôn và dại! Một nước như ta tự hào bốn ngàn năm lịch sử, với nước Úc trẻ măng mấy trăm năm tuổi vào hàng cháu chắt mà mình lạc hậu thê thảm trong ngay kĩ năng sống, chưa vói đến lẹt đẹt về khoa học kĩ thuật, trì chậm về văn hóa. Hóa ra câu “khôn đâu đến trẻ, dại đâu đến già” ở góc nhìn tích cực thì nó không còn đúng nữa rồi. Già khôn đấy, nhưng là khôn vặt xó nhà, khôn tí tẹo cho riêng mình là giỏi thôi còn cái chung thì dại lắm! 11/3/2016