doduc
Đã có một thời, văn nghệ dân gian bị coi thường, dường như là thứ văn hóa ngoài lề, bị kì thị rằng “Nôm na là cha mách qué!”.
Hòa bình lập lại ở miền Bắc, dần dần các hội nghề được ra đời thì trong Hội Liên hiệp Văn học Nghệ thuật toàn quốc, Hội Văn nghệ Dân gian vẫn không có chỗ, vì nó không được nhìn nhận là “hội sáng tạo nghệ thuật”.
Tổng thư ký Hội lúc ấy là giáo sư Bùi Văn Nguyên lận đận suốt mấy chục năm. May mà rồi cũng được giáo sư Hà Học Trạc nhận cho vào “Liên hiệp Hội Khoa học Kĩ thuật” để khỏi đứng chơ vơ. Nhưng đại hội 1 cũng bị kéo dài đến mấy chục năm không tổ chức được.
Mãi sau này, đại hội lần thứ 2 thời giáo sư Tô Ngọc Thanh và Trần Quốc Vượng nắm, Hội Văn nghệ Dân gian mới được nằm trong Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật toàn quốc.
Nền văn hóa dân gian là văn hóa Mẹ của nền văn học nghệ thuật quốc gia mà bị ghẻ lạnh bao nhiêu năm, trong khi các đứa con của mẹ xúng xính tân thời…
Nhìn lại thấy văn hóa dân gian hầu hết là sản phẩm vô danh trong ca dao dân ca tục ngữ sống trong dân gian. Nó bất thành văn tự mà sức bền hơn văn tự. Văn hóa dân gian không kiêng nể những hiện tượng xã hội chướng tai gai mắt. Từng chế giễu cả giới tu hành: “Ba cô đội gạo lên chùa/ Một cô yếm thắm bỏ bùa cho sư/ Sư về sư ốm tương tư/ Ốm lăn ốm lóc cho sư trọc đầu…”.
Đến vua mà ra những chiếu chỉ không sát đời sống, cũng bị lên thớt. Dù không chỉ thẳng mặt vua, nhưng thay vào đó giễu trực diện kẻ thừa hành: “Tháng tám có chiếu vua ra/ Cấm quần không đáy người ta hãi hùng/ Không đi thì chợ không đông/ Đi thì phải mượn quần chồng sao đang/ Có quần ra quán bán hàng/ Không quần ra đứng đầu làng trông quan”.
Đến thời bao cấp tem phiếu tiêu chuẩn, cũng có những câu buốt óc về công bằng xã hội “ Con gì mắt híp bụng to/ Ăn hàng Tôn Đản, líu lo suốt ngày”.
Văn hóa dân gian được hình thành đều do đúc kết, nên thơ văn thường ngắn gọn dễ nhớ và hàm chứa ý tứ sâu sắc từ kinh nghiệm sống đến phê phán hiện thực một cách sâu cay, như những vỉ thuốc đắng để trị căn bệnh nan y.
Ngay thời chúng ta sống đây, các nhà văn nhà thơ có ra đủ loại hình nghệ thuật ca tụng hoặc phê phán xã hội thì cũng chẳng thể thay thế văn hóa dân gian. Nó vẫn hồn nhiên tồn tại.
Văn hóa dân gian nằm trong ca dao tục ngữ thành ngữ đồng dao cổ tích huyền thoại. Xét cho cùng đó chính là những trang sử văn hóa trong dân. Nối những câu ca dao đồng dao tục ngữ và thành ngữ lại có thể nhìn thấy ngay trang sử dân luôn bám chặt tiến trình xã hội.
Dân gian không có chuyện tốt khoe ra xấu xa đậy lại. Dân gian chính là sách trắng.9/2014